Verjaring onrechtmatige toestand

Verjaring: intellectuele eigendom. Vordering tot schadevergoeding wegens onrechtmatige wetgeving (onjuiste implementatie Databankenrichtlijn). Aanvang korte verjaringstermijn art. 3:310 lid 1 BW. Onbekendheid met of onzekerheid over juridische beoordeling; grond voor later aanvangsmoment? Verjaring van voortdurende onrechtmatige daad.

De publieke omroep heeft zich in het verleden verzet tegen de publicatie van het uitzendschema van de publieke radio- en tv-zenders. Een dagelijks overzicht kon wel in de kranten worden gepubliceerd, maar geen weekoverzicht. Dat was essentieel voor de programmagidsen die door de omroeporganisaties werden uitgegeven. Juridisch werden de omroeporganisaties beschermd door de Auteurswet: het uitzendschema zoals dat in tv-gidsen werd gepubliceerd, mocht niet door De Telegraaf worden overgenomen.

In 1996 werd een Europese richtlijn voor de rechtsbescherming van databanken gepubliceerd, die in 1999 (te laat) in de Nederlandse wetgeving werd geïmplementeerd middels de Databankenwet. Op basis van die wetgeving heef De Telegraaf verschillende juridische procedures gevoerd om het weekoverzicht ter beschikking te krijgen, maar zonder succes. In 2012 echter deed het Europese Hof van Justitie een uitspraak, waaruit kon worden afgeleid dat deze Richtlijn door de Nederlandse wetgever verkeerd was geïmplementeerd. Als gevolg daarvan werd na een arrest van de Hoge Raad uit januari 2014 in november 2014 de Auteurswet aangepast, zodanig dat het auteursrecht niet meer aan publicatie van het weekoverzicht in de weg stond.

Na een aansprakelijkstelling in 2012 vordert De Telegraaf een verklaring voor recht dat de Staat door de onjuiste implementatie van de richtlijn onrechtmatig heeft gehandeld. De rechtbank en het hof honoreren echter het verweer van de Staat: de implementatie is geschied in 1999, zodat de vordering van De Telegraaf ruimschoots was verjaard.

De Hoge Raad oordeelt dat deze afwijzing op zichzelf terecht is. Immers, art. 3:310 BW bepaalt dat de vordering tot schadevergoeding verjaart na verloop van 5 jaar nadat de benadeelde zowel met de schade als met de daarvoor aansprakelijke persoon bekend is geworden. De verjaringstermijn begint te lopen op de dag waarop de benadeelde daadwerkelijk in staat is een rechtsvordering tot schadevergoeding in te stellen: dat is het geval indien hij voldoende zekerheid –niet: absolute zekerheid- heeft verkregen dat de schade is veroorzaakt door een fout handelen van de betrokken personen. Daadwerkelijke bekendheid met de juridische beoordeling van de feiten is niet vereist; het zou in strijd zijn met de rechtszekerheid wanneer de aanvang van de verjaring afhankelijk zou zijn van het tijdstip waarop de benadeelde bekend is geworden met de juiste juridische beoordeling van de feiten. Concreet: De Telegraaf wist al vanaf 1999 dat de Staat de databankrichtlijn had geïmplementeerd, zodat zij ook reeds toen de schadevordering had kunnen instellen. Het was haar probleem dat zij zelf niet tot aan het Europese Hof over deze kwestie had doorgeprocedeerd. Het betoog van De Telegraaf dat zij pas na het arrest van het Europese Hof in 2012 voldoende zekerheid had dat de schade veroorzaakt was door het onrechtmatig handelen van de Staat, slaagt dus niet.

Tot zover niets nieuws: de rechtbank en het hof hadden tot zover juist geoordeeld. Toch vernietigt de Hoge Raad het arrest van het hof, want het hof had over het hoofd gezien dat door de onjuiste wijze van implementatie in 1999 een onrechtmatige toestand was ontstaan. Dat betekent dat er iedere dag een zelfstandige onrechtmatige daad door de Staat wordt gepleegd vanaf 1999. Dat betekent dat in 2012, toen de Telegraaf de Staat aansprakelijk stelde, de verjaring nog niet was voltooid van haar vordering van na 2007. Dat betekent dus dat de Staat over een periode van 5 jaar voor 2012 toch aansprakelijk is!

Dit arrest vestigt er de aandacht op dat het voor de verjaring relevant is of er sprake is van een enkele onrechtmatige daad die op een bepaald moment is gepleegd (bijv. door het toebrengen van letsel; die eventueel voortdurende inkomensschade creëert), danwel dat er een steeds voortdurende onrechtmatige toestand is ontstaan. Een onrechtmatige toestand creëert elke dag een vordering op grondslag van onrechtmatige daad en dat betekent dat een vordering die gebaseerd is op het bestaan van een onrechtmatige toestand, in elk geval leidt tot toekenning van schade over de volledige verjaringstermijn van 5 jaar. Dat de onrechtmatige toestand langer dan 5 jaar geleden is ontstaan, wil niet zeggen dat de benadeelde geen vordering heeft!

HR 4 mei 2018, www.rechtspraak.nl: ECLI:NL:HR:2018:677

Door Rikkert Hoekstra

"