Handhaving onder de Omgevingswet

Handhaving onder de Omgevingswet 

Zou het er dan echt van gaan komen op 1 juli 2022? Hoewel vrijwel niemand naar aanleiding van de vele uitstelberichten nog ergens van durft uit te gaan, lijkt de datum van inwerkingtreding van de langverwachte Omgevingswet inmiddels vast te staan. En 1 juli 2022 is het zo. Reden voor Adriaanse van der Weel om in een blogreeks in de aanloop naar die datum stil te staan bij wat er verandert op het gebied van bestuurlijke handhaving onder de Omgevingswet. 

In deze eerste bijdrage schetsen we op hoofdlijnen het wettelijk kader. In volgende edities zullen we onder meer ingaan op bevoegdheden, verschillende typen (herstel)sancties, te handhaven bepalingen, zorgplichten en het overgangsrecht.

Handhaving is geregeld in hoofdstuk 18 van de Omgevingswet, hoofdstuk 13 van het Omgevingsbesluit en hoofdstuk 11 van de Omgevingsregeling. De Omgevingswet en het Omgevingsbesluit zijn definitief geworden na de Invoeringswet en het Invoeringsbesluit Omgevingswet. Op 1 december 2020 is hoofdstuk 11 van de Omgevingsregeling voor het laatst gewijzigd. 

In de Omgevingsregeling is vooralsnog uitsluitend opgenomen welke gemeenten worden aangewezen als een kring van gemeenten als bedoeld in artikel 18.21 lid 1 van de Omgevingswet (ten behoeve van het werkgebied van de omgevingsdiensten).

Het Omgevingsbesluit regelt onder meer de bevoegdheidsverdeling, als uitwerking van afdeling 18.1 van de wet.

Die afdeling 18.1 draagt de titel bestuursrechtelijke handhaving en is daarom het meest relevant voor deze bijdrage. De afdeling kent vijf subafdelingen. In de eerste subafdeling wordt de handhavingstaak afgebakend en zijn de hoofdregels gegeven voor de bevoegdheidsverdeling. Artikel 18.1 Omgevingswet bepaalt – kort gezegd - dat de bestuursrechtelijke handhavingstaak omvat (1) het houden van toezicht, (2) het behandelen van klachten en (3) het opleggen en ten uitvoer leggen van een bestuurlijke sanctie. De term bestuurlijke sanctie is ontleend aan de Awb en omvat naast de uit hoofdstuk 5 van de Awb bekende herstelsancties (de last onder bestuursdwang en de last onder dwangsom) en de bestuurlijke boete ook de (gehele of gedeeltelijke) intrekking van een begunstigende beschikking bij wijze van sanctie (artikel 18.10 van de Omgevingswet). Nieuw is de in artikel 18.3 van de Omgevingswet opgenomen handhavingsbevoegdheid voor een orgaan met instemmingsrecht. Ook dat bestuursorgaan heeft, voor zover dat het onderdeel betreft waar de instemming op ziet, de bevoegdheid om handhavend op te treden. 

De tweede subafdeling behandelt de aanwijzing en de bevoegdheid van toezichthouders. Zo is er bijvoorbeeld in geregeld dat de omgevingsdiensten soms ook bevoegd zijn buiten hun werkgebied. Uitwerking hiervan vindt zoals aangegeven plaats in het Omgevingsbesluit. 

De derde subafdeling is gewijd aan de intrekking van de begunstigende beschikking. Deze bevoegdheid (nu neergelegd in artikel 5.19 van de Wabo) krijgt in artikel 18.10 van de Omgevingswet een bredere reikwijdte. Niet langer wordt in de wettekst gesproken van een “vergunning of ontheffing” maar van een “beschikking”. Daaronder is bijvoorbeeld ook het intrekken van een zogenoemde gedoogbeschikking te scharen.

De vierde subafdeling is gewijd aan de bestuurlijke boete. In de artikelen 18.11 – 18.15a Omgevingswet worden de gevallen genoemd waarin een bestuurlijke boete opgelegd kan worden. Nieuw is de bestuurlijke boete wegens overtreding van de erfgoedregels. Titel 5.4 van de Awb (over de bestuurlijke boete) wijzigt niet.

De vijfde subafdeling roept ten slotte bestuurlijke maatregelen in het leven die ingezet kunnen worden tegen het in strijd met de wet invoeren van dieren, planten, eieren, hout en producten daarvan.

Afdeling 18.2 heeft betrekking op strafrechtelijke handhaving en laten we hier buiten beschouwing. Afdeling 18.3 heeft de titel ‘Kwaliteitsbevordering en afstemming uitvoering en handhaving’ meegekregen. Naar deze afdeling is de Wet VTH overgeheveld. Dat is, althans volgens de wetgever, beleidsneutraal gebeurd.

Tot zover op hoofdlijnen het kader voor de bestuurlijke handhaving onder de Omgevingswet. In onze volgende bijdrage gaan we nader in op het bevoegd gezag voor de handhaving.