Klokkenluiders genieten sterke bescherming

Wbk en de bescherming van klokkenluiders

De Wbk verplicht werkgevers om melders van misstanden te beschermen. Een misstand betreft een ernstige overtreding, zoals fraude, corruptie of het schenden van wet- en regelgeving, die het algemeen belang schaadt. De wet is van toepassing op organisaties met 50 of meer werknemers, maar ook kleinere werkgevers doen er verstandig aan alert te zijn op eventuele misstanden. Enkele belangrijke aandachtspunten uit deze wet zijn:

• het benadelingsverbod: een klokkenluider mag niet worden benadeeld naar aanleiding van een melding. Benadeling kan bestaan uit ontslag of schorsing, maar ook uit ‘lichtere’ maatregelen, zoals het onthouden van een promotie.
• bewijslast ligt bij de werkgever: els een werknemer stelt benadeeld te zijn na een melding, moet de werkgever aantonen dat de maatregel geen verband houdt met de melding, maar op andere gronden is gebaseerd.
• meldprocedure: bedrijven met 50 of meer werknemers zijn verplicht een interne procedure in te richten voor het melden van misstanden, bijvoorbeeld via een vertrouwenspersoon of meldpunt.

De uitspraak van de Hoge Raad

De uitspraak gaat over een geschil tussen een werknemer en de Omgevingsdienst IJsselland. De werknemer trad in januari 2021 in dienst bij de Omgevingsdienst. In april 2022 deed hij bij het Huis voor Klokkenluiders een melding van vermoedelijke belangenverstrengeling en schending van de aanbestedingsregels. Enkele maanden later, in juli 2022, werd hij geschorst. In december 2022 verzocht de Omgevingsdienst de kantonrechter om ontbinding van zijn arbeidsovereenkomst, onder meer wegens een verstoorde arbeidsrelatie. De werknemer stelde dat deze maatregelen een reactie waren op zijn melding en beriep zich op het benadelingsverbod uit de Wbk.

Deze wet bepaalt dat, wanneer een werknemer na het doen van een melding wordt benadeeld (bijvoorbeeld door ontslag of schorsing), vermoed wordt dat die benadeling het gevolg is van de melding. De Hoge Raad overweegt dat de werkgever bovendien zélf moet aantonen dat een aan de werknemer opgelegde maatregel losstaat van de melding; het is niet voldoende om alleen het bewijsvermoeden te ontkrachten. 

In deze zaak slaagde de Omgevingsdienst erin aan te tonen dat het ontslagverzoek geen verband hield met de melding van de werknemer. De Omgevingsdienst had in 2021 en begin 2022 al problemen met de werknemer. Dit betrof functioneringskwesties en conflicten met collega’s, deze waren ook goed gedocumenteerd. Deze zaken speelden dus ruim vóór de melding in april 2022. Bovendien raakte de Omgevingsdienst pas ná de start van de ontbindingsprocedure ermee bekend dat de melding afkomstig was van de werknemer. Het ontslag was dan ook gebaseerd op andere, geruime tijd bestaande gronden. Daarmee ontbrak het causaal verband tussen de melding en de maatregelen van de Omgevingsdienst, en was dus geen sprake van een benadeling als bedoeld in de Wbk. 

Wat betekent dit voor ondernemers? 
Werkgevers zijn verantwoordelijk voor een veilige werkomgeving én meldcultuur. De uitspraak van de Hoge Raad weergeeft de sterke positie van klokkenluiders: een maatregel van de werkgever wordt vermoed het gevolg te zijn van een melding. De werkgever moet vervolgens aantonen dat de maatregel niet het gevolg is van de melding. De Wbk vraagt dus om een proactieve aanpak. 

Voor ondernemers betekent dit concreet:

1. stel een duidelijke klokkenluidersregeling en een meldprocedure op: leg duidelijk vast hoe misstanden gemeld kunnen worden, bijvoorbeeld via een vertrouwenspersoon of externe meldlijn. Zorg ervoor dat medewerkers bekend zijn met deze regelingen (bijvoorbeeld via het Intranet). Waarborg daarbij ook de toegankelijkheid én vertrouwelijkheid.
2. documenteer zorgvuldig: leg functioneringsgesprekken, incidenten en afspraken schriftelijk vast en licht de genomen maatregelen zorgvuldig toe om onduidelijkheid te voorkomen.
3. train leidinggevenden: zorg dat managers weten hoe ze meldingen zorgvuldig en professioneel moeten behandelen en opvolgen. Goede voorlichting voorkomt verwarring en onnodige escalatie.
4. Creëer bewustzijn en vertrouwen: zorg ervoor dat waar nodig medewerkers worden aangesproken, en dat medewerkers vertrouwen hebben in een serieuze behandeling en opvolging van hun melding.

Heeft u vragen over de Wbk of heeft u hulp nodig het opstellen van een Klokkenluidersregeling of een meldprocedure? Neem dan gerust contact op met onze specialisten Kaoutar Azghay en Walla al Jaboury. 

Dit blog is in samenwerking met onze werkstudent Isis Postema opgesteld.