Blog
In het erfrecht speelt verjaring een grote rol. Dat is ten eerste zo, omdat het veel verjarings- én vervaltermijnen kent, welke termijnen bovendien afwijken van de meer gangbare termijnen uit het verbintenissenrecht (een 'normale' rechtsvordering verjaart op grond van het verbintenissenrecht na 20 jaar (artikel 3:306 BW), terwijl een vordering tot nakoming verjaart na vijf jaar, op grond van artikel 3:307 BW). Ten tweede speelt verjaring een (grote) rol in het erfrecht, omdat sommige nalatenschappen pas volledig kunnen worden afgewikkeld, nádat ook een achterblijvende partner/echtgenoot is overleden en de duur van een (volledige) afwikkeling van een nalatenschap dus lang kan zijn.
Bij de verval- én verjaringstermijnen die betrekking hebben op het aanspraak maken op en het opeisen van de legitieme portie, doet zich een bijzonderheid voor. Het is dan ook juist dat de aanspraak op de legitieme portie na verloop van tijd wel óf niet verjaart. Het antwoord op de bovenstaande vraag is daarom: 'ja'. Dit is alleen een antwoord waar bijna niemand zonder nadere toelichting iets mee kan, dus de toelichting volgt in het onderstaande.
De legitieme portie naar oud recht
Op 1 januari 2003 is het erfrecht ingrijpend gewijzigd en dat heeft ook gevolgen gehad voor de legitieme portie. 'Vroeger', vóór 1 januari 2003, bepaalde artikel 960 BW (oud) onder meer het volgende over de legitieme portie:
'De legitieme portie of het wettelijk erfdeel is een gedeelte der goederen, hetwelk aan de bij de wet geroepene erfgenamen in de regte nederdalende linie wordt toegekend, en waarover de overledene, noch bij gifte onder de levenden, noch bij uiterste wil, heeft mogen beschikken.'
Hier wordt gesproken over een 'gedeelte der goederen' en dús een erfdeel. Dat 'wettelijke erfdeel' werd en wordt berekend aan de hand van een ook in de wet ondergebrachte formule. Waar het hier echter met name om gaat, is dat de legitieme portie naar oud erfrecht gelijk is aan een (beperkt) aandeel in de nalatenschap. De legitimaris naar oud recht heeft dan ook het recht om verdeling van de nalatenschap te eisen: hij is mede-eigenaar van het geheel. Onterven was op grond van het oude erfrecht dus eigenlijk niet mogelijk.
De legitieme portie naar nieuw recht
Het nieuwe erfrecht, artikel 4:63 BW, bepaalt het volgende over de legitieme portie:
'De legitieme portie van een legitimaris [afstammeling van de erflater, GD] is het gedeelte van de waarde van het vermogen van de erflater, waarop de legitimaris in weerwil van giften en uiterste wilsbeschikkingen van de erflater aanspraak kan maken.'
Gesproken wordt nu dus over een 'gedeelte van de waarde van het vermogen'. De legitieme portie betreft daarom dus een vordering in geld van de legitimaris op de erfgenamen gezamenlijk en niet meer een (beperkt) erfdeel (mede-eigenaarschap). Naar nieuw recht is het dus wel degelijk mogelijk om een kind te 'onterven', hoewel het niet mogelijk is om ook te voorkomen dat het kind een geldvordering verkrijgt.
Conclusie: verjaring naar oud en nieuw recht?
Omdat de legitieme portie naar oud erfrecht een aandeel in de nalatenschap betreft, verjaart de aanspraak op die legitieme portie niet. Iemand die (met een ander) eigenaar is van een (gezamenlijk) goed, raakt dat (gedeelde) eigendom recht namelijk niet door slechts tijdsverloop kwijt. Een vordering tot verdeling van een goed dat aan meerdere personen toebehoort, verjaart (conform vaste rechtspraak) dan ook niet.
Voor de legitieme portie naar nieuw erfrecht gaat dit verhaal echter niet meer op: die legitieme portie is namelijk niets anders dan een (geld)vordering op de nalatenschap / de erfgenamen gezamenlijk. Die geldvordering verjaart – gewoon - vijf jaar na opeisbaarheid daarvan (tenzij de verjaring tijdig wordt gestuit). Het recht om aanspraak te maken op die geldvordering vervalt overigens al als niet binnen een door 'een belanghebbende' gestelde redelijke termijn, en uiterlijk binnen vijf jaar na het overlijden van de erflater is verklaard dat hij de legitieme portie wenst te ontvangen (artikel 4:85 BW).
