Veiligheid op de werkvloer: procesveiligheid, fysieke en sociale veiligheid

Procesveiligheid

Procesveiligheid verwijst naar de discipline die zich bezighoudt met het voorkomen van incidenten (zoals explosies, lekkages of branden), die kunnen optreden als gevolg van het falen van systemen, apparatuur of processen die gevaarlijke stoffen of energie beheersen. Het doel van procesveiligheid is om de risico's die gepaard gaan met de productie, verwerking, opslag en het transport van gevaarlijke stoffen (zoals chemicaliën, olie, gas of andere industriële producten) te minimaliseren.

Procesveiligheid betreft dus ook de processen die bedrijven hanteren voor het melden en het omgaan met incidenten. Een voorbeeld van een zaak die betrekking heeft op procesveiligheid is de casus rondom de veiligheidsincidenten bij Shell Moerdijk in 2014 en 2016. In 2014 vond een explosie plaats bij Shell Moerdijk, gevolgd door een lekkage van ethyleenoxide in 2016. Deze incidenten leidden onder andere tot een onderzoek door de Inspectie SZW (nu: de Nederlandse Arbeidsinspectie) naar de veiligheidsprocedures bij het bedrijf.

De Arbeidsinspectie constateerde ernstige tekortkomingen in de veiligheidsprocedures bij Shell Moerdijk: onvoldoende identificatie en beheersing van procesrisico's, gebrekkige implementatie van veiligheidsprocedures, ontoereikende opvolging van eerdere incidenten en aanbevelingen. Als gevolg hiervan legde de inspectie Shell een last onder dwangsom op van € 2,5 miljoen.

Kortom, bedrijven zijn verplicht om een robuust veiligheidsmanagementsysteem te implementeren. Zorgt u als bedrijf voor een systematische aanpak van procesveiligheid door:

• regelmatig risico-inventarisaties en -evaluaties uit te voeren;
• veiligheidsprocedures up-to-date te houden en tijdig te implementeren;
• een cultuur van continue verbetering te creëren, waarbij lessen uit incidenten en bijna-ongevallen worden geïntegreerd in de bedrijfsvoering;
• medewerkers op alle niveaus actief te betrekken bij veiligheidsprocessen;
• periodieke audits en inspecties uit te voeren om de effectiviteit van veiligheidsprocedures te waarborgen.

Door proactief te investeren in procesveiligheid kunnen bedrijven niet alleen boetes en sancties voorkomen, maar ook de algehele veiligheid en efficiëntie van hun processen verbeteren.

Fysieke veiligheid

Fysieke veiligheid betreft de werkplek zelf en de omstandigheden waaronder het werk wordt uitgevoerd. Een veelbesproken zaak van de Hoge Raad is een zaak waarbij een dakdekker werkzaamheden verrichtte op een dak van golfplaten. Tijdens het werk zakte de werknemer door een van de golfplaten en viel hij enkele meters naar beneden, als gevolg waarvan hij ernstig letsel opliep. De Hoge Raad oordeelde dat de werkgever tekort was geschoten in zijn zorgplicht voor een veilige werkomgeving. Het bedrijf had onvoldoende veiligheidsmaatregelen getroffen om dit ongeval te voorkomen.

Deze zaak illustreert dat werkgevers een vergaande zorgplicht hebben voor de veiligheid van hun werknemers. Ze kunnen aansprakelijk worden gesteld voor ongevallen als ze tekortschieten in deze plicht. Het is daarom essentieel dat bedrijven proactief en grondig te werk gaan bij het waarborgen van een veilige werkomgeving. In het bijzonder benadrukt deze uitspraak dat werkgevers een duidelijk veiligheidsbeleid moeten implementeren, onder meer door:

• potentiële gevaren op de werkplek te identificeren en (periodiek) te evalueren;
• adequate veiligheidsmaatregelen te treffen om risico's te minimaliseren;
• werknemers zorgvuldig en voldoende te instrueren over veilig werken en toezicht te houden op naleving van veiligheidsvoorschriften;
• indien nodig, werknemers te voorzien van geschikte beschermingsmiddelen en adequate apparatuur;
• een cultuur te creëren waarin veiligheid prioriteit heeft en medewerkers worden aangemoedigd om onveilige werksituaties te melden en elkaar aan te spreken.

Door proactief te investeren in fysieke veiligheid kunnen bedrijven niet alleen voldoen aan wettelijke verplichtingen, maar ook de kans op incidenten aanzienlijk verkleinen.

Sociale veiligheid verwijst naar een werkomgeving waarin medewerkers zich gerespecteerd en veilig voelen. Voorbeelden van ‘sociale onveiligheid’ zijn pesterijen, uitsluiting, intimidatie en discriminatie. Een bekend voorbeeld van een zaak over sociale veiligheid op het werk is de zaak van een medewerker bij de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) tegen presentator Matthijs van Nieuwkerk en de redactie van het programma De Wereld Draait Door (DWDD). Meerdere (oud-)medewerkers van DWDD klaagden over grensoverschrijdend gedrag, een angstcultuur en extreme woede-uitbarstingen van Van Nieuwkerk. Er werd melding gemaakt van intimidatie, machtsmisbruik en een onveilige werkomgeving. Uit onderzoek bleek dat leidinggevenden jarenlang op de hoogte waren van de misstanden, maar niet dan wel onvoldoende ingrepen.

Hoewel het in dit geval niet tot een rechtszaak kwam, leidde deze zaak wel tot: het vertrek van Van Nieuwkerk bij de publieke omroep, een onafhankelijk onderzoek naar de werkcultuur bij de NPO, publieke excuses van Van Nieuwkerk en betrokken leidinggevenden aan het publiek en herziening van het beleid rondom sociale veiligheid bij de NPO.

Op dit vlak is het advies aan bedrijven dan ook:

• creëer een cultuur van openheid en verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag;
• stel duidelijke gedragsnormen op en communiceer deze naar alle medewerkers;
• moedig medewerkers aan om problemen vroegtijdig te melden en zorg dat leidinggevenden adequaat reageren op signalen van ongewenst gedrag;
• implementeer een duidelijk systeem voor het melden en afhandelen van klachten;
• implementeer tot slot een klokkenluidersregeling, zodat medewerkers zich veilig voelen om incidenten te melden;
• zorg dat er consequenties zijn voor ongewenst gedrag, ongeacht de positie of status van de betrokkene;
• bied trainingen aan over sociale veiligheid en communicatie hierover;
• overweeg een (externe) vertrouwenspersoon aan te stellen.

Veiligheid is geen optie, maar een noodzaak!

In de opvolgende blogs zullen we u voorzien van nog meer praktische handvatten die bijdragen aan veiligheid op de werkvloer. Blijf ons volgen voor waardevolle tips die niet alleen de gezondheid en het welzijn van uw medewerkers bevordert, maar ook de juridische risico's voor uw organisatie beperkt.

Heeft u naar aanleiding van dit blog een vraag of wenst u geadviseerd te worden over een specifieke veiligheidskwestie, neemt u dan vrijblijvend contact met op met onze specialisten Kaoutar Azghay en Walla al Jaboury.