Opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer

In het vorige blog van deze blogreeks over veiligheid op de werkvloer zijn we ingegaan op het begrip ‘zwaar ongeval’. In dit nieuwe blog staan we stil bij de tweede uitzondering op de hoofdregel van werkgeversaansprakelijkheid: opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer.

De zorgplicht van artikel 7:658 BW houdt in dat de werkgever alle maatregelen moet treffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Deze zorgplicht is ruim en verplicht werkgevers een hoog veiligheidsniveau te hanteren met betrekking tot de werkruimte, gereedschappen, kleding, organisatie en toezicht.

Het voldoen aan de zorgplicht vormt de eerste uitzondering op de hoofdregel dat de werkgever aansprakelijk is voor schade geleden in de uitoefening van het werk. Daarnaast kan een werkgever onder aansprakelijkheid uitkomen als de werknemer bewust roekeloos of met opzet handelt. Met andere woorden, als de werknemer zich zodanig heeft gedragen dat hij zelf een groot deel van het risico op zich neemt, dan kan de werkgever in beginsel worden gevrijwaard van aansprakelijkheid.

Uit de jurisprudentie blijkt echter dat rechters een strenge maatstaf hanteren bij de beoordeling hiervan. De werknemer moet zich niet alleen bewust zijn geweest van het risico, maar dit risico ook doelbewust en onbezonnen hebben aanvaard. Het moet duidelijk zijn dat het gedrag van de werknemer een zodanig grote rol speelde bij het ongeval, dat de tekortkomingen in de zorgplicht van de werkgever niet meer doorslaggevend zijn. Dit betekent dat:

• onvoorzichtigheid of nalatigheid van de werknemer onvoldoende is,
• een moment van onoplettendheid niet snel als bewuste roekeloosheid wordt aangemerkt, en
• de werkgever moet aantonen dat de werknemer zich daadwerkelijk bewust was van het gevaar op het moment van handelen.

Geen bewuste roekeloosheid
In een zaak bij het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch (ECLI:NL:GHSHE:2016:916) werd geoordeeld dat een werkgever aansprakelijk was voor een ongeval van een uitzendkracht. De werknemer, een vrachtwagenchauffeur, raakte gewond toen hij bij het lossen van tuinmachines in de aanhanger stond en zijn teen bekneld raakte onder de lepels van een heftruck. De werkgever stelde dat de werknemer bewust roekeloos had gehandeld door in de aanhanger te blijven staan terwijl de heftruck in beweging was. Het hof ging hier niet in mee, omdat onvoldoende vaststond dat de werknemer zich op het exacte moment van het incident bewust was van het gevaar. Bovendien had de werkgever niet aangetoond dat hij voldoende veiligheidsmaatregelen had getroffen of instructies had gegeven om dergelijke ongevallen te voorkomen. De werkgever was dus aansprakelijk voor de schade.

Bewuste roekeloosheid
Een voorbeeld uit de rechtspraak waarin bewuste roekeloosheid wél werd aangenomen, is die van de Rechtbank Overijssel (ECLI:NL:RBOVE:2022:286). In deze zaak ging het om een werknemer die tijdens werkzaamheden op een dak zijn vallijn had losgekoppeld en vervolgens door een lichtdoorlatende dakplaat zeven meter naar beneden viel. De werkgever had voldoende veiligheidsmaatregelen getroffen, waaronder een risico-inventarisatie, instructies en het beschikbaar stellen van valbeveiliging. De kantonrechter besliste dat de schade het gevolg was van bewust roekeloos handelen van de werknemer. De rechter overwoog dat de werknemer zich willens en wetens loskoppelde van de beveiligingslijn zonder dat daarvoor een dringende reden was. Omdat de werknemer zich bewust was van het gevaar en desondanks in strijd met de veiligheidsvoorschriften handelde, werd de werkgever niet aansprakelijk gehouden voor de schade.

Het is cruciaal dat werkgevers zich realiseren dat het beroep op opzet of bewuste roekeloosheid van een werknemer zelden slaagt. De bewijslast ligt hoog en rechters toetsen zeer streng. Om aansprakelijkheid te voorkomen, is het daarom essentieel dat werkgevers proactief maatregelen treffen om aan hun zorgplicht te voldoen. Dit betekent (onder andere) dat een werkgever duidelijke veiligheidsinstructies moet geven en moet nagaan of deze zijn begrepen, toezicht moet houden op de naleving van veiligheidsvoorschriften, werknemers actief moet aanspreken op onveilig gedrag, en werknemers eventueel moet sanctioneren bij overtredingen van veiligheidsvoorschriften.

Heeft u vragen over werkgeversaansprakelijkheid of heeft u ondersteuning nodig in een specifieke kwestie op het gebied van veiligheid? Neem dan gerust contact op met onze specialisten Kaoutar Azghay en Walla al Jaboury.

Dit blog is in samenwerking met onze werkstudent Isis Postema opgesteld.